Tản mạn về..... bánh tráng

Không biết có còn ai nữa không chứ riêng tôi thì phải thừa nhận rằng, tôi là một người nghiện bánh tráng. Mà không chỉ có tôi. Hai con tôi, đứa mười ba và đứa bảy tuổi cũng đều nghiện như tôi. Độ nghiện đo được bằng cách khi có thì ăn không biết chán, khi không có thì nhớ, thì thèm…

Khi nhà tôi được ai cho ràng bánh tráng, con gái út tôi mới sáu tuổi, răng cỏ chẳng được nguyên vẹn nhưng cứ tì tì nhúng bánh chấm với nước cá ăn một lúc bốn cái. Mỗi khi thấy con ăn một cách ngon lành, vợ tôi thường ngồi nhìn con mỉm cười, lâu lâu chêm vào một câu “đúng là dân bánh tráng”. Lâu ngày thấy không có ai gửi bánh ra cho, con tôi lại nhắc. Thương con, tôi đi tìm mua bánh. Nghe nói ở thôn Long Hồ (vùng cận Huế) có một làng chuyên làm bánh tráng, tôi cũng tìm đến.

Con tôi sinh ra và lớn lên ở Huế. Nó không sống bằng bánh tráng từ nhỏ như tôi. Còn tôi, bánh tráng còn gắn bó với tuổi thơ tôi. Tôi người Phù Cát. Suốt tuổi thơ nhọc nhằn loạn ly thời chiến tranh gắn bó sâu đậm với mảnh đất Cát Sơn (một xã vùng núi của Phù Cát) này. Lớn lên, đi học rồi đi làm ở một nơi xa lắc. Dường như ở vào cái tuổi quá nửa đời người, khi mà cuộc mưu sinh cơm áo gạo tiền không còn bức bách mỗi ngày thì con người thường hay nghĩ ngợi. Nghĩ cũng là một cách xem lại chính mình, xem lại những gì đã qua, những gì đáng ghét và yêu thương.

Cát Sơn quê tôi những năm sau ngày giải phóng nghèo lắm. Thiếu đói là chuyện thường xuyên. Một nồi cơm đến 2/3 là độn sắn, độn khoai lang. Ăn độn mãi cũng chán. Người dân quê tôi chế biến sắn thành bánh tráng. Bánh tráng cũng có nhiều loại, hạ cấp và cao cấp. Hạ cấp là thứ sắn lát phơi khô được xay ra thành bột. Khuấy lỏng thứ bột này rồi đưa vào lò tráng ra một thứ bánh có màu đục giống như màu trứng gà đánh kem bây giờ. Bánh tráng chế biến theo kiểu này ăn vào còn cảm nhận nguyên mùi bột sắn. Bánh tráng cao cấp là loại bánh làm từ bột gạo, hoặc bột lọc (bột nhứt). Thời ấy có mấy người và mấy khi được ăn bánh gạo. Bánh gạo chỉ được tráng và dùng trong những dịp tết hoặc cúng kỵ. Cũng có một loại làm từ bột sắn nhưng rất kỳ công. Sắn được đem xay thành bột nhưng phải ngâm ủ vài ngày, thường xuyên thay nước và chắc gạn nước để mủ sắn trôi đi hết. Loại bánh này có màu trong sẫm, rất dẻo, thơm ngon.

Bố mẹ tôi mất sớm trong chiến tranh.Tôi ở với cậu mợ. Phải công nhận mợ tôi có tài làm cho cả gia đình ăn ngon miệng. Sáng nào mợ cũng dậy sớm, ra vườn hái một rổ rau xà lách, rau cải con, vài cọng hành ngò. Bánh tráng cuốn với loại rau này phải chấm với nước mắm chanh ớt mới ngon. Cũng có lúc mợ chuẩn bị một rổ rau muống. Cách thái rau muống của mợ tôi cũng rất cầu kỳ. Rau muống hái về nhặt bỏ hết lá. Cọng rau được chẻ ra, trở sống dao vuốt đều trên cọng rau. Cọng rau muống theo đó cong cuộn tròn. Rồi cắt theo chiều dọc thành những cọng li ti trông rất hấp dẫn. Thứ rau này có thể thêm vào một ít rau thơm, tía tô… Ăn bánh tráng với rau muống nhất thiết phải chấm với mắm cơm ớt tỏi.

Có lẽ cũng đã qua rất nhiều kinh nghiệm và thời gian, hình thù và độ rộng của chiều kích, bánh tráng mới được như bây giờ. Với hình dáng như vậy, khi nhúng bánh tráng, bẻ làm tư, mỗi góc bánh tráng vừa đủ để bọc những thứ “nhân” trong nó - một miếng bánh tráng nướng, ít thịt hoặc cá, ít rau, không thừa cũng không thiếu. Lớn quá sẽ thừa bánh tráng cuốn, ăn mau ngán. Nhỏ quá thì không thể bọc tròn cuốn bánh.

Bây giờ mỗi lần về lại quê thấy người dân ăn toàn bánh gạo. Thế mới biết, chỉ nhìn vào loại bánh dân dã này cũng thấy được sự đổi thay của cuộc sống. Với những người nghiện bánh như tôi, bánh có thể ăn thay cơm vài ngày. Bánh cuốn với thứ gì cũng thấy ngon nhưng ngon nhất là với thịt ba chỉ, chả trứng, cá nục hấp. Muốn ngon phải là cá nục cơm chỉ lớn cỡ hơn ngón tay.

Bây giờ vào nhiều nhà hàng sang trọng, những thứ sang trọng được cuốn bằng một loại bánh tráng sản xuất theo lối công nghiệp, vuông vức và bóng láng vẫn không thấy hấp dẫn bằng cuốn bánh tráng vẫn in trên bánh những hình ô vuông của chiếc phên tre. Dường như hình ảnh đó đã quá quen thuộc. Quen thuộc đến nỗi tôi không muốn một sự thay đổi. Thay đổi nghĩa là sự hấp dẫn, hứng thú cũng vơi đi.

Bánh cuốn với thứ gì cũng thấy ngon nhưng ngon nhất là với thịt ba chỉ, chả trứng, cá nục hấp.

Một chiều đẹp trời sau tết, nhớ bánh tráng tôi lại tìm đến thôn Long Hồ. Ở đây có cả một làng bánh tráng. Gọi là làng nhưng thật ra chỉ có khoảng 20 hộ gia đình trong thôn chuyên làm bánh. Bánh sau khi tráng xong được các mối đến tận nơi lấy để đi phân phối nhiều nơi trong tỉnh. Nghề này không giàu, khó giàu nhưng được cái là giải quyết được công ăn việc làm, tạo điều kiện cho thu nhập thêm lúc nông nhàn.

Bánh tráng tạo nên nhiều món ăn dân dã nhưng cũng không kém phần sang trọng. Bánh tráng cuốn rau. Nem rán. Riêng ở nhà tôi, mỗi khi có việc cúng kỵ, chị tôi không bao giờ quên nướng vài cái bánh tráng thơm lừng sắp lên bàn thờ tổ tiên, bố mẹ.

Vậy đó, ăn bánh bây giờ không chỉ để no. Đôi khi người ta ăn bằng cả một cái gì đã ăn sâu trong tiềm thức. Riêng tôi, mỗi lần được ăn bánh tráng, thường nghĩ về cả một thời tuổi thơ cực nhọc, sự thân thương của người dân quê lam lũ; sự nghèo khó của quê hương. Thời ấy bây giờ đã xa…